Każdą samogłoskę w j. węgierskim można scharakteryzować za pomocą czterech cech: miejsca artykulacji, zaokrąglenia, wysokości i długości.
a tylna zaokrąglona niska krótka
á tylna niezaokrąglona niska długa
e przednia niezaokrąglona niska krótka
é przednia niezaokrąglona średnia długa
i przednia niezaokrąglona wysoka krótka
í przednia niezaokrąglona wysoka długa
o tylna zaokrąglona średnia krótka
ó tylna zaokrąglona średnia długa
u tylna zaokrąglona wysoka krótka
ú tylna zaokrąglona wysoka długa
ö przednia zaokrąglona średnia krótka
ő przednia zaokrąglona średnia długa
ü przednia zaokrąglona wysoka krótka
ű przednia zaokrąglona wysoka długa
Harmonia palatalno-welarna polega na dostosowywaniu się samogłosek wewnątrz wyrazu pod względem tej pierwszej cechy, a harmonia labialna - wedle tej drugiej. W języku węgierskim ta pierwsza harmonia jest znacznie ważniejsza: typowy wyraz węgierski powinien zawierać albo same samogłoski tylne (szomorú - smutny, olló - nożyczki), albo same przednie (szerelem - miłość, fekete - czarny). Wyjątkami są i, í oraz (czasem) é, które choć formalnie przednie, potrafią się jednak wciskać do wyrazów tylnych (harmadik - trzeci), co wynika z tego, że historyczny tylny odpowiednik i (czyli głoska zbliżona do polskiego y) zlał się z przednim odpowiednikiem. Harmonia nie działa wewnątrz wyrazów złożonych (hófehér - śnieżnobiały, od hó - śnieg + fehér - biały) i obcych (Egyiptom - Egipt).
Zasadzie harmonii podlega nie tylko wewnętrzna budowa wyrazu, ale też wszystkie doczepiane do niego końcówki - słowotwórcze i gramatyczne. Stąd typowa końcówka będzie miała wersję przednią i tylną (patrz niżej). W wyrazach złożonych decyduje drugi człon (dla hófehér będzie to fehér, a więc wyraz z zestawem samogłosek przednich), a dla obcych - ostatnia nieneutralna samogłoska (czyli w wyrazie Egyiptom samogłoska o, a więc samogłoska tylna). Najgorzej jest z wyrazami zawierającymi same samogłoski "neutralne", bo przy nich trzeba wiedzieć, czy było tam historyczne przednie i (szív - serce), czy tylne "i" (híd - most)
Możliwe samogłoski w końcówkach
a - e - tylna i przednia; pojawiają się m. in. w końcówkach -ba/-be (w coś [wejść]), -ka/-ke (zdrobnienie), -ta/-te (3. os. l. poj. cz. przeszłego określone dopełnienie), np. dobozba - w pudełko, szekrénybe - w szafę; Piroska - Czerwony Kapturek (dosł. Rumianeczka), Hófehérke - Śnieżka; látta - widział to, verte - bił to;
á - é - tylna i przednia; m. in. w końcówkach -vá/-vé (w coś [się zmienić]), -ná/-né (3. os. l. poj. tryb przyp. cz. teraźniejszego określone dopełnienie), -ság/-ség (rzeczowniki abstrakcyjne), np. fiúvá - w chłopca, fűvé - w trawę; látná - widziałby to, szeretné - chciałby tego; távolság - odległość, rendőrség - policja;
o - ö - e - tylna, przednia zaokrąglona i przednia niezaokrąglona, jedyny przypadek, kiedy w grę wchodzi harmonia labialna i to też tylko w odniesieniu do samogłosek przednich; pojawiają się m. in. w końcówkach -hoz/-höz/-hez (ku czemuś), -ott/-ött/-ett (imiesłów przeszły), np. kúthoz - do studni, Gödöllőhöz - do Gödöllő, emberhez - do człowieka; rántott - panierowany, töltött - nadziewany, címzett - zaadresowany;
ó - ő - tylna i przednia; m. in. w końcówkach -ó/-ő (robiący coś), -tól/-től (od czegoś), -ból/-ből (z czegoś), np. folyó - płynący, főző - gotujący; mától - od dziś, ördögtől - od diabła; fából - z drzewa, ezüstből - ze srebra;
u - ü - tylna i przednia; m. in. w końcówkach -unk/-ünk (1. os. l. mn. cz. teraźniejszego nieokreślone dopełnienie), -tuk/-tük (1. os. l. mn. cz. przeszłego określone dopełnienie), np. látunk - widzimy coś, nézünk - patrzymy; találtuk - znaleźliśmy to, vettük - wzięliśmy coś;
ú - ű - tylna i przednia; m. in. w końcówce -ú/-ű (o jakiejś cesze). np. gyöngyhajú - o perłowych włosach, nagyszemű - o wielkich oczach;
i - neutralne, m. in. w końcówkach -i (zdrobnienie), -i (przymiotnik), -i (liczba mnoga + posiadacz w 3. os. l. poj.), np. Bogi - Boglárka zdrobniale, Erzsi - Erzébet zdrobniale; kárpáti - karpacki, pesti - pesteński; cukorkái - jego cukierki, ekéi - jego pługi;
í - neutralne, m. in. w końcówce -ít (robić coś), np. fordít - obracać, tłumaczyć, szépít - upiększać;
é - neutralne, m. in. w końcówkach -é (należący do kogoś), -nék (1. os. l. poj. trybu przyp. nieokreślone dopełnienie), -ék (rodzina), np. Annáé - należący do Anny, Erzébeté - należący do Elżbiety, látnék - widziałbym coś, néznék - patrzyłbym, Kárpáthyék - rodzina Kárpáthych, Tökölyék - rodzina Tökölych;
ja - i - osobliwa wymiana zdarzająca się w czasie teraźniejszym w końcówce 3. os. l. poj. określonego dopełnienia -ja/-i, np. mondja - mówi to, szereti - kocha to;
já - i - osobliwa wymiana zdarzająca się w czasie teraźniejszym m. in. w końcówce 3. os. l. mn. określonego dopełnienia -ják/-ik, np. mondják - mówią to, szeretik - kochają to.
Powyższa lista nie wyczerpuje jeszcze oczywiście wszystkich smaczków.
Jeśli ktoś chce zobaczyć wzorcową (i łatwiejszą od powyższej) harmonię, to odsyłam do języka tureckiego.
