Literatura

[andrasz]

<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Calibri; panose-1:2 15 5 2 2 2 4 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-familywiss; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-536870145 1073786111 1 0 415 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin-top:0cm; margin-right:0cm; margin-bottom:10.0pt; margin-left:0cm; line-height:115%; mso-pagination:widow-orphan; font-size:11.0pt; font-family:"Calibri","sans-serif"; mso-ascii-font-family:Calibri; mso-ascii-theme-font:minor-latin; mso-fareast-font-family:Calibri; mso-fareast-theme-font:minor-latin; mso-hansi-font-family:Calibri; mso-hansi-theme-font:minor-latin; mso-bidi-font-family:"Times New Roman"; mso-bidi-theme-font:minor-bidi; mso-fareast-language:EN-US;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-family:"Calibri","sans-serif"; mso-ascii-font-family:Calibri; mso-ascii-theme-font:minor-latin; mso-fareast-font-family:Calibri; mso-fareast-theme-font:minor-latin; mso-hansi-font-family:Calibri; mso-hansi-theme-font:minor-latin; mso-bidi-font-family:"Times New Roman"; mso-bidi-theme-font:minor-bidi; mso-fareast-language:EN-US;} .MsoPapDefault {mso-style-type:export-only; margin-bottom:10.0pt; line-height:115%;} @page WordSection1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.WordSection1 {page:WordSection1;} -->

„Nemeczek naszych czasów.”

Miłość i polityka. Te dwa elementy łącząc się rzadko kiedy tworzą pozytywny efekt. W wydanej 

w 2019 roku (nie jest to więc zupełna nowinka, ale moim zdaniem godna polecenia) przez Oficynę wydawniczą „Rytm” powieści autorstwa Zsolta Berty „Chłopcy z placu Moskwy” pokazano jak brudnymi metodami funkcjonariusze utworzonej po II Wojnie Światowej Węgierskiej Republiki Ludowej tłamszą niezwykle delikatne uczucia wchodzącej w dorosłość nastoletniej młodzieży.

Lektura tej książki jest tym bardziej przejmująca gdy dowiadujemy się, że autor Zsolt Berta napisał powieść na podstawie autentycznych przeżyć swojego ojca – Zsolta Berty seniora oraz grupy jego przyjaciół.

Chyba wszyscy czytali w dzieciństwie „Chłopców z placu Broni” Ferenca Molnara. Dla grupy chłopców,
w tym głównego bohatera Ernesta Nemeczka, obrona tytułowego placu przed zakusami przeciwników jest sprawą honoru ważniejszego od własnego zdrowia i życia.

W  powieści Berty bohaterowie, podobnie jak w książce Ferenca Molnara,( do której niewątpliwie nawiązuje polski tytuł powieści Zsolta Berty), mają swoje miejsce spotkań na placu. Jest to leżący po budziańskiej stronie stolicy Węgier plac Moskwy, zwany przez członków grupy Kalef (oryginalny tytuł węgierskiego wydania to właśnie „Kalef”). Głównym bohaterem książki jest osiemnastoletni Zsolt Cseke, a jego najbliższymi przyjaciółmi są: Akos, Gyula, Słoniol, Minor i Glista. W powieści istotną rolę odgrywają też  dziewczęta – Rika, Emő i Dżozi – często to one stanowią „siłę napędową” działań chłopców). To właśnie oczami Zsolta Cseke oglądamy otaczającą rzeczywistość i jego wrażliwością przeżywamy to co dzieje wokół. A dzieje się wiele, bo „ludowa” władza chce zlikwidować wszelkie objawy nieposłuszeństwa  
i negowania narzuconego siłą socjalistycznego „porządku”. Tymczasem grupa zbierającej się na Kalefie młodzieży przeżywa właśnie, naturalny dla jej wieku, okres kontestacji. Składają się na nią zarówno  zupełnie niewinne noszenie długich włosów, czy bikiniarskich ubrań, jak i próby konkretnych działań. Chłopcy z Kalefa planują m.in. złożenie wieńca pod pomnikiem odrzucanego przez socjalistyczną władzę węgierskiego wieszcza Sándora Petőfiego.
Akcja powieści rozgrywa się na początku lat 60. gdy żywe jeszcze były wspomnienia z 1956 roku kiedy część Węgrów czynnie przeciwstawiła się komunistycznej władzy, co spowodowało radziecką interwencję, której symbolem stały się czołgi z czerwoną gwiazdą na ulicach Budapesztu. Młodzi mężczyźni z Kalefa zapatrzeni w bohaterów 56 roku marzą o uczestnictwie w kolejnej rewolucji. Dwa zakopane pod drzewem stare pistolety mają być zaczynem zbrojnych działań.  Państwowe służby nie mogą na to pozwolić. Stosują wszelkie dostępne środki i metody. Także takie, które łamią moralne kręgosłupy wchodzącej dopiero w świat dorosłych  młodzieży z Kalefa. Pracownicy węgierskiego aparatu represji usiłują skłócić członków grupy (nawet jeśli są to chłopak i dziewczyna  zakochani pierwszą niewinną miłością). Stosują szantaż
i prowokacje, aresztują pod byle pretekstem na 72 godziny, a niektórych, tak jak głównego bohatera powieści, po wyreżyserowanym przez nich procesie skazują na kilka miesięcy więzienia. Zsolt Cseke przechodzi tam kolejne etapy poniżenia psychicznego
i  fizycznego bólu.
Autor niezwykle realistycznie opisuje brutalną więzienną rzeczywistość  - przemoc ze strony strażników i
współwięźniów.  Podobnie jak Nemeczek z powieści Molnara, Zszolt Cseke postanawia pozostać wierny „sprawie”, nawet jeśli wymaga to ofiar. Los sprawia Zsoltowi wiele niespodzianek, (zaskakujące zwroty akcji są niewątpliwą zaletą powieści i stanowią dodatkową zachętę przy jej czytaniu). Bohater powieści zmuszany jest do dokonywania dramatycznych wyborów.

Atutem książki jest to iż autorowi udało się połączyć w jedną zgrabną całość różne rodzaje prozy. Powieść łączy prozę obyczajową, inicjacyjną, polityczną, historyczną (bardzo ciekawy wątek dotyczący tragedii węgierskiej armii nad Donem podczas II wojny światowej), melodramat, a w końcowej części przekształca się w powieść sensacyjną  można nawet powiedzieć – thriller.

Powieść napisana jest zwyczajnym, potocznym językiem, Obszerną, bo licząca prawie 550 stron książkę czyta się łatwo, co jest też zasługą autora polskiej wersji językowej - Daniela Warmuza. W zasadzie jedyny drobny zgrzyt dla ucha pojawia się, gdy uczniowie używają w szkole zwrotu „panie nauczycielu”, bardziej naturalny byłaby zapewne używana w polskich szkołach średnich forma „panie profesorze”, a nawet potoczna „panie psorze”. To jednak drobiazg. Język jakim rozmawia ze sobą młodzież, a także język używany w scenach rozgrywających się w więzieniu (nie wolny od oczywistych w tym miejscu wulgaryzmów) brzmi bardzo autentycznie.

Polskie akcenty pojawiają się w dziele Zsolta Berty sporadycznie. Na początku powieści wspominany jest pokazywany w węgierskich kinach film Wandy Jakubowskiej „Historia Współczesna”. Wymieniona jest para grających w tym zapomnianym już zupełnie w Polsce produkcyjniaku  aktorów – Janina Traczykówna
i Tadeusz Bartosik. Za to kilkakrotnie w rozmowach młodzieży z Kalefa Polska przedstawiana jest jako kraj swobód na Węgrzech co najmniej mocno ograniczonych, jeśli nie zakazanych, takich jak: podróżowanie autostopem, organizowanie oraz słuchanie  koncertów muzyki młodzieżowej i jazzu, czy noszenie przez chłopaków długich włosów. Bohaterowie książki twierdzą też, że z Polski można się też łatwiej dostać na wymarzony przez grupę z Kalefa Zachód, drogą morską na duński Bornholm.

Powieść Berty jest świetną lekturą dla każdego. Młodzieży pokazuje jak żyli ich rówieśnicy kilkadziesiąt lat wcześniej, dorosłym przypomni czasy młodości ; ich buntu (czasem biernego a często czynnego) wobec opresyjnego systemu i pierwszych (spełnionych lub nie) miłości.