02-02-2013, 22:30
Dowiedzialam sie z wegierskiej prasy, ze jedna z moich ulubionych ulic w Budapeszcie ma otrzymac nowe imie. Mianowicie ulica imienia Frankel Léo w II.dzielnicy ma byc przemianowana na Zsigmond király út (Krola Zygmunta). Ponoc dlatego ze Frankel Leó byl komunista i dzialaczem robotniczym w XIX wieku. Jest to wynikiem procesu dekomunizacji, ktory trwa nadal. Zmiana ulic, to nic nowego. Streszcze czesciowo artykul T. Somogyi Magda pt. Budapesti utcanévváltozások 1989 után/Zmiany nazw budapesztanskich ulic po 1989 roku
Mozna wyodrebnic 7 okresow w nazewnictwie ulic budapesztanskich, zwiazanych odpowiednio z historia. Na przestrzeni dziejow wygladalo to tak:
1. przed najazdem Turkow gorowalo naturalne nazewnictwo, czesto nazwy ulic powstawaly od stojacych tam budowli (Plac Swietego Jerzego od kosciola Sw.Jerzego) albo od ludzi tam mieszkajacych, np. ulica Zydowska albo ulica Zlotnikow.
2.150 lat tureckiej niewoli: nadal gorowalo naturalne nazewnictwo ale po turecku. Zniknelo zaraz po ich wygnaniu.
3. od ponownego zajecia Budy przez Turkow w 1686 roku az do 1872 r , kiedy to nastapilo polaczenie Budy, Óbudy i Pesztu. W wieku XVIII jeszcze dominowalo naturalne nazewnictwo. Glownym jezykiem byl niemiecki i napisy byly po niemiecku ale Wegrzy mieli swoje odpowiedniki po wegiersku. Wtedy charakterystyczne bylo nazwanie ulicy od znajdujacej sie na niej karczmy czy warsztatu. Np. Drei Trommel Gasse (Három Dob utca), Schwartze Bären Gasse (Fekete Medve utca). Rowniez nazwisko wlasciciela warsztatu albo karczmy moglo dac nazwe ulicy np. Unger Gasse od nazwiska wlascieciela warsztatu kowalskiego.
W 1847 roku niemieckie nazwy ulic zostaly przetlumaczone na wegierski.
W tym okresie zaczely sie pierwsze zmiany nazw ulic, ale byly to rzadkie przypadki: np. Rontó utca zostala przemianowana na Egyház utca w 1844 roku, a Szél utca stala sie Nádor utca w 1847 roku.
4.od 1873 roku wladze postanowily wziac sprawy w swoje rece i zaczely porzadkowac: zmniejszyly liczbe takich samych nazw, wszystkie niemieckie nazwy zmienily na wegierskie, zlikwidowano rowniez nazwy numerowe. Niejedna ulica Koscielna czy Glowna otrzymala inna nazwe. Wtedy tez zaczeto uzywac nazwisk jako patronow ulic.
5. Po IWS pojawily sie politycznie uzasadnione zmiany: Oktogon stal sie Mussolini tér w 1936 roku, dzisiejsza ulica Bartóka (a owczesna Fehérvári út) stala sie Horthy Miklós út w latach 20-tych, dzisiejszy Kodály körönd (a owczesny Körönd) zaczal nosic imie Hitlera od 1938 roku. Po ukladzie w Trianon stracono rozlegle obszery i ich nazwy zaczely sie pojawiac w nazewnictwie: Pozsony, Arad,Zsolna,Nagyszalonta itd. Dokladnie 434 ulice dostaly nazwy od bylych terenow Wegier. Duza wiekszosc z nich przetrwala do dzisiaj.
6.Po IIWS zaczal sie prawdziwy sztorm zmian ulic:oczywiscie zniknal Mussolini, Horthy, Hitler i ich wegierscy kompani. Ale jednoczesnie zaczeli znikac patroni ulic zwiazanych z postaciami historycznymi np. rozni hrabiowie i ksiezne , a takze nazwy zwiazane z kosciolami czy zakonami. Nowi patroni byli zwiazani z klasa robotnicza i z lewicowymi ruchami, albo przynajmniej nie byli im przeciwni (jak tworca pierwszej encyklopedii w jezyku wegierskim Apáczai Csere János w XVII wieku). Specjalnie to sie dalo odczuc w latach 40-tych i 50-tych XX wieku. Ulica Armii Czerwonej byla w 8 dzielnicach Budapesztu razem z odpowiednim pomnikiem. W ciagu 45 lat bardzo duzo ulic zmienilo nazwy. Na szczescie w latach 60-tych ukazalo sie kilka ustaw zabraniajacych zmian i w ten sposob uchroniono wiele, zwlaszcza starych nazw ulic.
7. po 1989 roku: popierane przez mieszkancow zmiany spowrotem na poprzednie albo na nowe. 425 ulic powrocilo do swoich poprzednich nazw.
Na dzisiejszej mapie Budapesztu jest 7820 ulic. Od 1989 r. okolo 1250 ulic otrzymalo nowe nazwy. Zmiany zaszly z kilku powodow. Zmieniano nazwy ulic rodzimych i zagranicznych dzialaczy zwiazanych z ruchem robotniczym:Lenin, Rajk László, Rudas László, Dimitrov, Joliot-Curie, Kun Béla, Malzenstwa Rosenberg itd. (lista jest dluga), a takze nazwy ulic
zwiazane w jakikolwiek sposob z komunizmem (nazwy, miejsca, symbole): Armii Czerwonej, November7., Czerwona Gwiazda, Armii Ludowej itd.,nazwy, ktorym odebrano Swiety/Swieta od imienia ((Erzsébet, Gellért).
A wiec proces dekomunizacji trwa nadal. Powstala nawet strona internetowa zsákutca (mozna sprawdzic: Le a komunista utcanevekkel!), gdzie mozna donosic o ulicach , ktore "ostaly sie". Ostatnio postanowiono rozprawic sie z "ostancami" czyli "moja" ulica Frankel Léo i nie pomoze fakt, ze zmarl w 1896 roku (w Pécsu juz latem przemianowano ulice jego imienia)...
artykul dostepny tutaj
Mozna wyodrebnic 7 okresow w nazewnictwie ulic budapesztanskich, zwiazanych odpowiednio z historia. Na przestrzeni dziejow wygladalo to tak:
1. przed najazdem Turkow gorowalo naturalne nazewnictwo, czesto nazwy ulic powstawaly od stojacych tam budowli (Plac Swietego Jerzego od kosciola Sw.Jerzego) albo od ludzi tam mieszkajacych, np. ulica Zydowska albo ulica Zlotnikow.
2.150 lat tureckiej niewoli: nadal gorowalo naturalne nazewnictwo ale po turecku. Zniknelo zaraz po ich wygnaniu.
3. od ponownego zajecia Budy przez Turkow w 1686 roku az do 1872 r , kiedy to nastapilo polaczenie Budy, Óbudy i Pesztu. W wieku XVIII jeszcze dominowalo naturalne nazewnictwo. Glownym jezykiem byl niemiecki i napisy byly po niemiecku ale Wegrzy mieli swoje odpowiedniki po wegiersku. Wtedy charakterystyczne bylo nazwanie ulicy od znajdujacej sie na niej karczmy czy warsztatu. Np. Drei Trommel Gasse (Három Dob utca), Schwartze Bären Gasse (Fekete Medve utca). Rowniez nazwisko wlasciciela warsztatu albo karczmy moglo dac nazwe ulicy np. Unger Gasse od nazwiska wlascieciela warsztatu kowalskiego.
W 1847 roku niemieckie nazwy ulic zostaly przetlumaczone na wegierski.
W tym okresie zaczely sie pierwsze zmiany nazw ulic, ale byly to rzadkie przypadki: np. Rontó utca zostala przemianowana na Egyház utca w 1844 roku, a Szél utca stala sie Nádor utca w 1847 roku.
4.od 1873 roku wladze postanowily wziac sprawy w swoje rece i zaczely porzadkowac: zmniejszyly liczbe takich samych nazw, wszystkie niemieckie nazwy zmienily na wegierskie, zlikwidowano rowniez nazwy numerowe. Niejedna ulica Koscielna czy Glowna otrzymala inna nazwe. Wtedy tez zaczeto uzywac nazwisk jako patronow ulic.
5. Po IWS pojawily sie politycznie uzasadnione zmiany: Oktogon stal sie Mussolini tér w 1936 roku, dzisiejsza ulica Bartóka (a owczesna Fehérvári út) stala sie Horthy Miklós út w latach 20-tych, dzisiejszy Kodály körönd (a owczesny Körönd) zaczal nosic imie Hitlera od 1938 roku. Po ukladzie w Trianon stracono rozlegle obszery i ich nazwy zaczely sie pojawiac w nazewnictwie: Pozsony, Arad,Zsolna,Nagyszalonta itd. Dokladnie 434 ulice dostaly nazwy od bylych terenow Wegier. Duza wiekszosc z nich przetrwala do dzisiaj.
6.Po IIWS zaczal sie prawdziwy sztorm zmian ulic:oczywiscie zniknal Mussolini, Horthy, Hitler i ich wegierscy kompani. Ale jednoczesnie zaczeli znikac patroni ulic zwiazanych z postaciami historycznymi np. rozni hrabiowie i ksiezne , a takze nazwy zwiazane z kosciolami czy zakonami. Nowi patroni byli zwiazani z klasa robotnicza i z lewicowymi ruchami, albo przynajmniej nie byli im przeciwni (jak tworca pierwszej encyklopedii w jezyku wegierskim Apáczai Csere János w XVII wieku). Specjalnie to sie dalo odczuc w latach 40-tych i 50-tych XX wieku. Ulica Armii Czerwonej byla w 8 dzielnicach Budapesztu razem z odpowiednim pomnikiem. W ciagu 45 lat bardzo duzo ulic zmienilo nazwy. Na szczescie w latach 60-tych ukazalo sie kilka ustaw zabraniajacych zmian i w ten sposob uchroniono wiele, zwlaszcza starych nazw ulic.
7. po 1989 roku: popierane przez mieszkancow zmiany spowrotem na poprzednie albo na nowe. 425 ulic powrocilo do swoich poprzednich nazw.
Na dzisiejszej mapie Budapesztu jest 7820 ulic. Od 1989 r. okolo 1250 ulic otrzymalo nowe nazwy. Zmiany zaszly z kilku powodow. Zmieniano nazwy ulic rodzimych i zagranicznych dzialaczy zwiazanych z ruchem robotniczym:Lenin, Rajk László, Rudas László, Dimitrov, Joliot-Curie, Kun Béla, Malzenstwa Rosenberg itd. (lista jest dluga), a takze nazwy ulic
zwiazane w jakikolwiek sposob z komunizmem (nazwy, miejsca, symbole): Armii Czerwonej, November7., Czerwona Gwiazda, Armii Ludowej itd.,nazwy, ktorym odebrano Swiety/Swieta od imienia ((Erzsébet, Gellért).
A wiec proces dekomunizacji trwa nadal. Powstala nawet strona internetowa zsákutca (mozna sprawdzic: Le a komunista utcanevekkel!), gdzie mozna donosic o ulicach , ktore "ostaly sie". Ostatnio postanowiono rozprawic sie z "ostancami" czyli "moja" ulica Frankel Léo i nie pomoze fakt, ze zmarl w 1896 roku (w Pécsu juz latem przemianowano ulice jego imienia)...
artykul dostepny tutaj