Południe: Makó

[Ribizli]

Makó to miasto leżące ok. 31 km na wschód od Szegedu/Segedynu, bardzo blisko granicy serbskiej i rumuńskiej. Kiedyś było jednym z bardziej znaczących miast "Wielkich Węgier", ale straciło swoje znaczenie po IWŚ. Dzisiaj liczy ok.25 tys. mieszkańców. Od XVIII wieku Makó i okolice słyną z uprawy cebuli a także czosnku. Uprawiany tutaj rodzaj cebuli został uznany za hungarikum.
Wjeżdżając do centrum miasta i objeżdżając rondo na pewno zobaczymy Pomnik Cebuli, z którą kojarzy się Makó.

[Ribizli]

Aby kontunuować po tej myśli cebulowej w Makó stoi Hagymaház (Dom Cebuli) zaprojektowany przez Imre Makovecza. Budynki jego autorstwa stoją w wielu miejscowościach na Węgrzech (a także poza nimi). Ktokolwiek widział jakiś zaprojektowany przez niego budynek, na pewno rozpozna inne po charakterystycznym stylu.
W Hagymaház odbywają się występy, wystawy itp.

[Ribizli]

W Makó powstało kilka budynków zaprojektowanych przez Imre Makovecza. Właściwie wszystkie ostatnie projekty Makovecza powstały właśnie w Makó.
Ostatnim z nich jest Hagymatikum Fürdő, już wykończone wewnątrz, i tylko wykończeniowe prace toczą się na zewnątrz, wokół kompleksu.
Podaję link do kompleksu

[Ribizli]

Historia Makó zaczęła się ponad 700 lat temu, kiedy to z małych okolicznych wiosek powstała jedna większa i została nazwana Makófalva. Wieś powoli rozwinęła się w miasto o charakterze rolniczym i w zasadzie Makó jest nim po dzień dzisiejszy.
Oto herb miasta, który również zmieniał się na przestrzeni lat w zależności od okoliczności:

1892-1974

1974-1989

od 1989 po dzień dzisiejszy

Czyli można powiedzieć, że herb miasta powrócił do dawnego z tą zmianą, że dwa białe gołąbki zostały zastąpione przez kruka i żurawia, a krzyż zamiast kołków przytrzymuje przy ziemi korona. Również połksiężyc został nieco obniżony (symbolizuje zwycięstwo nad imperium osmańskim, podczas panowania którego Makó było własnością sułtana tureckiego), a pomiedzy krzyżem i żurawiem z ziemi wyrasta pałka wodna (symbolizująca powiązanie miasta z rzeką Maros).

[julka]

Ribizli swoimi ciekawymi wątkami powodujesz, że mój apetyt na Węgry jest olbrzymi.

Jesteś wspaniałym ambasadorem Węgier.

[Ribizli]

Makó wydało na świat kilka osób, które z tego miasteczka wywędrowało w szeroki świat i osiągnęło światowy sukces.
Najbardziej znanym synem Makó jest Joseph Pulitzer.
Dzisiaj w Makó stoi jego popiersie przy głównej ulicy miasta. Jest tablica, upamiętniająca miejsce, gdzie stał jego dom rodzinny, a także ulica i akademik jego imienia.




Tu stał dom, w którym się urodził i mieszkał do 1855 roku Józef Pulitzer (1847-1911), który w Ameryce stał się znanym dziennikarzem i wydawcą, fundatorem nagrody swojego imienia.

[Ribizli]

Drugim synem Makó, który wyruszył w świat, był zmarły przed kilkoma dniami ( 8 maja) Géza Vermes, wybitny historyk i religioznawca specjalizujący się w życiu Jezusa Chrystusa, tłumacz języka aramejskiego. Kilka z jego książek zostało wydanych w języku polskim.

[Ribizli]

Głównym placem miasta jest Széchenyi tér. Tutaj kiedyś krzyżowały się drogi z pobliskich miast: z Szegedu, z Aradu, z Hódmezővásárhely kiedy to trzy razy w tygodniu zjeżdżali handlarze na ten właśnie plac, ówczesny targ. Przy placu znajduje się wiele znamiennych budynków i pomników. Jednym z tych budynków jest Hotel Korona. Na tym samym miejscu stała kiedyś Nagykocsma, która z biegiem czasu przeistoczyła się w elegancki hotel. Przed nim od niedawna stoi pomnik Mihálya Fátyola, postawiony w 100-lecie jego urodzin. Mihály Fátyol (zwany również Misi Fátyol) był skrzypkiem cygańskim, urodzonym w Makó, który występował w tym hotelu ponad 30 lat.

[Ribizli]

Do IIWŚ żydowskie życie kwitło w Makó, były dwie społeczności żydowskie i tym samym dwie synagogi: ortodoksyjna i reformowana. Po IIWŚ wszystko się zmieniło: część mieszkańców zginęła w Auschwitz, część w Austrii w "obozach pracy", część została unicestwiona przez lokalnych "patriotów", a ci, co przeżyli rozpierzchli się w różne strony świata i wkrótce już nie było minyan (minimum 10 mężczyzn/chłopców powyżej 13 lat), aby odprawiać modlitwy w lokalnej synagodze. Dzisiaj w Makó nie ma już żadnej społeczności żydowskiej, po 250 latach przestała istnieć. Przed wojną żyło tu 2503 Węgrów pochodzenia żydowskiego, dzisiaj pozostały już tylko pojedyncze niedobitki (ostatni pochówek na cmentarzu żydowskim odbył się w 1990 roku). Ostatni główny rabin ortodoksyjny Mózes Vorhand zmarł w wyniku pobicia przez miejscowych policjantów w 1944 roku (miał 82 lata). Natomiast istnieje ortodoksyjna społeczność żydowska w Izraelu, której przodkowie wywodzą się z Makó. Co roku zjeżdżają oni do tego miasteczka późną wiosną, aby w rocznicę śmierci rabina Vorhanda wznosić przy jego grobie modlitwy, a później pomodlić się w synagodze, gdzie przez długie lata pełnil funkcję głównego rabina. Nieopodal synagogi powstał dom pielgrzymowy, gdzie mieszkają podczas pobytu.
Rabin reformowany Dr. Ármin Kecskeméti (wykształcony historyk literatury i historyk) zginął latem 1944 w Strasshof, w Austrii. Kilka lat temu doczekał się ulicy swojego imienia i tablicy upamiętniającej. Tablica nie powisiała długo, została zdarta ze sciany i potłuczona przez "nieznanych sprawców", a na ścianie budynku napisano mazakiem: "jakie 6 milionow? Kłamliwe świnie!!!".
Jest jeszcze kilka blaszek wmurowanych w asfalt przed domami, w których niegdyś mieszkali żydowscy mieszkańcy (jak ta w Szegedzie).
Synagoga reformowana została wyburzona w 1965 r.(wybudowana wedle projektu Lipóta Baumhorna w 1914 r, została uszkodzona w czasie wojny i uznana za nienadającą się do odbudowy) i można ją tylko oglądać na starych pocztówkach. Synagoga ortodoksyjna została odnowiona w 2002r., ale stoi zamknięta na cztery spusty i tylko jest otwierana podczas przyjazdu "makowskich" Żydów z Izraela.
Na zdjeciu poniżej ortodoksyjna synagoga (jedna z niewielu synagog ortodoksyjnych, ocalałych na Węgrzech):

[Ribizli]

W centrum miasta stoją kamienice pamiętające lepsze czasy. Jest ich stosunkowo niewiele. Pochodzą one z początku XX wieku, kiedy to Makó było miastem szybko się rozwijającym i liczącym na lepszą przyszłość.
Oddalając się od centrum miasta zobaczymy niską zabudowę, tzw. kertes házak czyli domki z ogrodkiem. Tu i ówdzie jest widoczna zabudowa socjalistyczna, mało ciekawa.


(Była) Kasa Oszczędności z końca XIX wieku


Kamienica na Széchényi tér z lat 20-tych XX wieku