Miasta partnerskie: Polska i Węgry

[Sztasek]

... chciałbym stworzyć listę miast partnerskich polsko-węgierskich ...

Bonyhád - Jastrowie

Bonyhád leży na południu Węgier w regionie Dél-dunántúl, w okręgu Tolna, jest miastem powiatowym w regionie Völgység, nazywany jest też stolicą Völgység.
Pogórze Tolna (Tolnai Dombvidék) - to na jej terenie leży region Völgység - już przed tysiącami lat miało swoje zalety, świadczy o tym bogata kultura ówczesnych mieszkańców i ich przedmioty - uzyskane podczas prac wykopaliskowych ("bonyhádi balta...siekiera z Bonyhád ", celtyckie naczynia gliniane, broń z okresu brązu, monety rzymskie, groby Awarów). To dowód na to, że region przyciągał swoimi zaletami ówcześnych mieszkańców. Na tym terenie istniała osada o nazwie pochodzącej od narodu Bonya ("Buncha"), jej rola i znaczenie w okolicy uzyskało swoją rangę w okresie średniowiecza. Jedynie w czasie niewoli tureckiej (1543-1687) intensywność osiedlania - chwilowo - zmniejszyła się.
Wiek XVIII. to czas rozwoju dla Bonyhád. Obok tubylczej ludności węgierskiej i mniejszości serbskiego pochodzenia, na tereny przybywają z okręgu Fulda osadnicy niemieckiego pochodzenia. To o nich, później, znajdujemy informacje w dokumantach określających ich "szwabskimi" osadnikami. Kolejni nowoprzybyli osadnicy to Żydzi z Galicji.
Żyjąca z uprawy ziemi szlachecka rodzina Perczel przyjmowała do pracy nowoprzybyłych, a stosowane przez właścicieli ziemskich metody upraw służyły przykładem i przyczyniły się do pobudzenia gospodarki. W tym okresie liczba mieszkańców Bonyhád przekroczyła 3000 osób. W 1782 roku Bonyhád uzyskał prawa miejskie. Ówcześni mieszkańcy czterech wyznań (katolicy, ewangelicy, reformaci, izraelici) założyli i prowadzili własne szkoły powszechne, utrzymywali kościoły, zakładali cechy. Począwszy od 1802 roku regularnie organizowali w tygodniu targi. Kiedy powołano do życia kurię, wówczas Bonyhád stał się centralnym miastem powiatu Völgység.
Okres węgierskiej reformacji zrzucił jarzmo nażucone przez feudalizm. Niewielka grupa entuzjastów - Winkler Mihály, Boskowicz Wolf, Egyed Antal, Borbély József (duchowni), Peczel Sándor i wychowankowie Vörösmarty Mihálya, Perczel Mór i Miklós - zadbała o miejscowy rozwój. Ustawy prawne wprowadzone w okresie powstania 1848 r. (o poddaństwie, podatkach, wolności) - mimo upadku tego powstania - przyczyniły się do przeprowadzenia i wdrożenia reform.
Kompromis austriacko-węgierski z 1867 roku wprowadził zmiany dotyczące sposobu upraw rolnych, a jego bezpośrednim następstwem był zapoczątkowany cykl hodowli bydła. Na rynku pojawiły się nowe rzemiosła rękodzielnicze. Pod rękami zamożnych handlowców działało kilka hurtowni materiałowych. Od momentu powstania kolei łączącej miasta Dombóvár i Bátaszék (1873) okręg wokół Bonyhád stał się ważnym centrum handlowym, którego ranga i znaczenie wzrosło z momentem oddania do użytku mostu drogowo-kolejowego nad Dunajem (1909) w Baja. Dzięki tej inwestycji kontakty handlowe sięgały do regionu północnej Baczki. W niedalekich górach Mecsek zaczęto wydobywać węgiel, wówczas też zelektryfikowano Bonyhad (1902). Nowe źródła energii dały poczętek produkcji przemysłowej. W 1909 r. założono fabrykę naczyń emaliowanych, w 1917 r. powstała fabryka obuwia. Zmiany w koniunkturze gospodarczej przyczyniły sie do wzrostu liczby ludności, w Bonyhád mieszkało już ponad 6000 obywateli. Wiek XX zmienił miasto, zaistniała potrzeba nauczania. Jeszcze w 1870 roku założono gimnazjum ewangelickie, w 1884 roku działała też miejscowa szkoła elementarna. W 1905 roku założono katolicko-obywatelską szkołę dla dziewcząt, w 1910 roku oddano do użytku pierwszy internat.
W 1872 roku Bonyhád utracił prawa miejskie, jednak jego architektura i zabudowa świadczyły o jego przeszłości. Od 1903 roku funkcjonował administracyjnie jako niewielkie miasteczko zachowując niektóre banki i urzędy powiatowe. Dynamiczny rozwój przerwała I. wojna światowa i związane z nią zmiany terytorialne. Zmiany systemów, wysoka inflacja, krach gospodarczy prowadziły do przepaści. Dopiero w momencie powstania rampy kolejowej w Bonyhád i połączenie jej z istniejącą i funkcjonującą pobliską linią kolejową (1922) przyniosło sukces. Tego roku też zaczęł funkcjonować sąd powiatowy, kino, otwarto pierwszą odkrytą pływalnię z plażą. W latach 30-tych ub. wieku wzrost produkcji przemysłowej przyczynił się do powstania fabryki naczyń emaliowanych. W 1941 roku liczba mieszkańców Bonyhád przekroczyła 8300 osób. Lata trzydzieste to nie tylko okres przekształceń od socjalno-demokratycznych w kierunku ideologii hitlerowsko-germańskiej, ale też lata antyfaszystowskiego ruchu oporu wywodzącego się z Bonyhád i prowadzonego pod hasłem "Wierność Ojczyźnie". Ruch ten był ograniczany i tępiony (1942) czynnikiem wewnętrznym. II. wojna światowa i czasy po niej (1944-46) doprowadziły do tragedii mieszkańców, deportacja Żydów, "maleńkij robot", internowania, konfiskata mienia i przymusowe wysiedlanie ludności niemieckiego pochodzenia doprowadziły do zmniejszenia liczby mieszkańców do ok. 3500. Ta "tragiczna" i przymusowa migracja ludności stwarzała pewne możliwości repatriantom (1945-48) z Bukowiny, Siedmiogrodu i Kresów Górnych. W tym okresie do Bonyhąd przybyło ok. 300 rodzin. Liczba mieszkańców wzrosła ponad 7500 osób.
Budowaną po wojnie od podstaw demokrację w 1948 roku przejęła dyktatura proletariatu. Fabryki upaństwowiono, od 1949 r. zaczęła obowiązywać socjalistyczna konstytucja, powstał cały system rad narodowych (1950), siłą skolektywizowano rolnictwo (1948-60), powstawały sowieckiego typu kołchozy pracujące dla całego systemu polityczno-gospodarczego. Jako onsekwencja przymusowego planowania i rozwoju powstały też nowe zakłady, pobudowano krajową drogę nr.6. Rozwinęła się sieć biznesu i miasto. Jeśli chodzi o edukację, to powstały trzy szkoły podstawowe (nr.I 1948, nr.II 1961, nr.III 1984), technikum ekonomiczne (1945, jego rozbudowa1968). Budowa nowej bursy dla dziwcząt ruszyła w 1951 r., jej modernizacja (1975). W tym czasie na terenie miasta funkcjonują nowe szkoły zawodowe i dom kultury (1952). Otwarcie nowej biblioteki publicznej wiąże się z budową nowej dzielnicy miasta.
Bonyhád jest miastem wielojęzycznym, wielowyznaniowym, wielokulturowym tworzącym jedna spójność. Ten lokalny patriotyzm przyczynił sie do odzyskania praw miejskich w 1977 roku. Gdy w obręb miasta włączono jego przedmieście Majos, wówczas liczba mieszkańców Bonyhád przekroczyła 15000.
Założona przez Perczela Bélę fabryka naczyń emaliowanych funkcjonuje do dziś, tylko jej nazwa uległa zmianie na "EMA-LION Bonyhádi Zománcáru Kft." Jest to jedyna działająca na Węgrzech do dziś fabryka naczyń emaliowanych produkująca na potrzeby gospodarki domowo-kuchennej.
Drugim tradycyjnem produktem jest obuwie, jego fabryczna produkcja ruszuła w Bonyhad w 1917 r. wraz otwarciem manufaktury "Pétermann & Glaser Cipőgyár". Dziś w mieście też produkują buty w firmach: Aranykorona Ipari- Kereskedelmi és Szolgáltató Kft.; GOYSER Schuh Kft. és a HG Cipő Kft.; LD Jagd Cipőgyártő Kft., firma L-Corium Kft. wyrabia tylko podeszwy i obicia wewnętrzne na potrzeby obuwnicze.
Ważnym producentem urządzeń i naczyń na potrzeby winiarstwa, przemysłu piwnego, ochrony środowiska jest spółka Bogép Kft.
Spólka Schäefer-Oesterle Kft. produkuje dla firm: Audi, BMW, Mercedes-Benz i Porsche obciągane skórą ekskluzywne części i wyposarzenia wnętrz do aut.
Duże znaczenie dla miasta ma produkcja rolna i zwierzęca prowadzona przez firmę Pannónia Mezőgazdasági Zrt. Jej zasługą jest wybudowanie w 2010 r. biogazowni w bezpośrednim sąsiedztwie ich własnej farmy mlecznej. Wytwarzany gaz wykorzystuje się do produkcji prądu, wydajność 680 kW/h. Nadwyżki prądu kupuje węgierski E.ON. Pannónia Mezőgazdasági Zrt. 1600 ma swoje zasługi w dziedzinie tradycyjnej hodowli bydła rogatego prowadzonej na Węgrzech od ok.250 lat. Główny cel to osiągnięcie wysokiej jakośći produkcja mleka i mięsa jednocześnie.
Do miasta Bonyhád należą dwie bardzo dobrze funkcjonujęce firmy Bonycom Kft. i Fűtőmű Kft.
W mieście i jego bezpośrednim sąsiedztwie dobrze prosperuje winiarstwo, obok niewielkich rodzinnych spółek działa duża i prężna spółka kapitałowa zlokalizowana w Bonyhád i Gyöngyös, "Danubiana Bt. Magyarország" jedna z największych producentów i eksporterów win na Węgrzech.
Szkoły: Obecnie w Bonyhád są dwie szkoły podstawowe, dwa gimnazja, jedna szkoła zawodowa i technikum.
Terma Bonyhád
1. maja 2012 r. otwarto baseny termalne. Z głębokości 963 m wydostajaca się woda o temperaturze 66-68 °C - po zastosowaniu odpowiedniej technologii - zaspakaja potrzeby amatorów kąpieli. Na chętnych rozrywki wodnej obok pływalni czeka basen z rozrywkami w postaci wodoślizgów, biczami wodnymi, gejzerami, tarasami wodnymi. W basenie wypełnionym źródlanka o temp. 38 stopni zamontowano 6 podwodnych głowic do masaży. Najmłodszym milusińskim ochłodę i zabawę gwarantuje brodzik z zabawkami.
Inne: Pobudowany w 1959 roku szpital zmodernizowano w 2010 roku.
Miejska biblioteka, "Solymár Imre Városi Könyvtár", w 2005 roku otrzymała zaszczytny tytuł "Biblioteki Roku".
W budynku wzniesionym przez rodzinę Nunkovits pod koniec XVIII. wieku, od 1987 roku mieści się miejscowe muzeum, "Völgységi Múzeum".
Od roku 1985 funkcjonuje też muzeum strażackie, "Tűzoltó Múzeum". Instytucja działa pod patronatem głównego muzeum strażackiego w Budapeszcie. Pierwsza Ochotnicza Straż Pożarna w Bonyhád swoją służbę rozpoczęła w 1874 roku. W ubiegłym roku, 20. sierpnia, obchodzono jubileusz straży i 110-tą rocznicę poświęcenia sztandaru jednostki.

Partnerskie kontakty: Dziś niemal każde miasto na Węgrzech ma zagranicznego partnera. "Stolica regionu Völgység" od lat utrzymuje braterskie kontakty z siedmioma partnerami.
- Wernau (1989)
- Hochheim am Main (1997)
- Tardoskedd (Tvrdošovce) (1998)
- Jastrowie (2005)
- Pancsova (Pančevo) (2009)
- Treuchtlingen (2011)
- Borszék (Borsec) (2014)