Wegierska secesja

[Ribizli]

Bardzo ciekawym a zarazem niezwyklym przykladem sztuki secesyjnej jest Grob Rodziny Schmidl. Powstal on w kooperacji Odona Lechnera i Bela Lajty a wykonania go podjela sie fabryka Zsolnay (co widac bardzo wyraznie).
Dla zainteresowanych: tramwaj 28 do Rákoskeresztúri temető
Kozma utca 6

[fvg]

Pojawiał się już na forum. Ale mnie ten widok wcale się nie nudzi:



Kościół św. Elżbiety, Bratysława.

[Ribizli]

Pojawiał się już na forum. Ale mnie ten widok wcale się nie nudzi:



Kościół św. Elżbiety, Bratysława.

Nietypowy kolor jak na kosciol... Musi byc rodzaju meskiego

[Ribizli]

Bardzo ciekawym a zarazem niezwyklym przykladem sztuki secesyjnej jest Grob Rodziny Schmidl. Powstal on w kooperacji Odona Lechnera i Bela Lajty a wykonania go podjela sie fabryka Zsolnay (co widac bardzo wyraznie).
Dla zainteresowanych: tramwaj 28 do Rákoskeresztúri temető
Kozma utca 6

a to blizej: wejscie do mauzoleum (tzw.drzewo zycia)

[fvg]

a to blizej: wejscie do mauzoleum (tzw.drzewo zycia)

Wymowne. Bardzo wymowne.

[Tudós]

Wklejam tekst, który może i w całości nie mówi o węgierskiej secesji, ale traktuje o budzeniu się narodowej architektury na Węgrzech. Może administrator stworzy osobny dział p.t. "Architektura", bowiem prędzej czy później z pewnością wypłynie temat architektury organicznej i Makovecza :-)


„Węgierskiego języka form nie było, ale będzie”
Tożsamość i architektura na Węgrzech XIX i XX wieku


PRÓBY POCZĄTKÓW
Na wieloetnicznych Węgrzech pojęcie architektury narodowej po raz pierwszy pojawiło się w roku 1790 na stronach książeczki pod tytułem Teoria porządku architektonicznego z węgierskim narodowym porządkiem architektonicznym (Theorie der Saulenordnungen sammt einer ungarischen Nationalsaulenordnung). Jej autor, Johann Schauff, pochodzący z Moraw niemiecki architekt, dedykował wydaną pracę królowi Leopoldowi II i narodowi węgierskiemu z okazji koronacji w Pożoniu . Interesująca jest grafika znajdująca się na stronie tytułowej: na zbliżonym wyglądem do predelli cokole po lewej stronie widnieje jabłko oraz berło symbolizujące władzę królewską, po drugiej zaś stronie − czapka husarska, miecz i strzemię, co miało symbolizować stan szlachecki. Powyżej, na środku cokołu znajduje się małe godło węgierskie, nad którym dwa unoszące się anioły trzymają koronę św. Stefana. Poniżej niej napis: „Król i stany po wsze czasy potwierdzają odwieczne prawa węgierskiego królestwa”. W ten sposób sformułowano odczuwane wówczas przez społeczeństwo oczekiwania narodu. Ta „fala” dosięgła również autora, który architekturę o charakterze narodowym wyobrażał sobie jako połączenie antycznych dzieł Witruwiusza i renesansowego porządku architektonicznego Vignioli. Jeden z rysunków przedstawia gzyms i kapitel kolumny: na górnej części gzymsu powtarzają się motywy diademu z korony św. Stefana, poniżej zaś elementy godła kraju (pasy, krzyż lotaryński na trzech pagórkach). Kapitel zdobi natomiast ornamentyka mająca przypominać fragmenty uniformu husarskiego. Prawdopodobnie nigdy nie doszło do realizacji tego projektu, został on szybko zapomniany.
Koronacja Leopolda II, który wcześniej jako arcyksiążę Toskanii znacznie się przyczynił do kulturalnego i gospodarczego rozkwitu włoskiej prowincji, rozbudziła w kraju duże nadzieje; na krótko, jak się okazało. Leopold II zmarł w 1792 roku i jego następca, Franciszek I – niekoniecznie w duchu oświecenia – kontynuował politykę Józefa II (1780-
-1790). Naturalnie przyczyniły się do tego wojny napoleońskie, ich zakończenie oraz powołanie Świętego Przymierza (1814-1815), którego zesztywniała, konserwatywna struktura została zaszczepiona w całym kraju.
Od 1825 roku rozpoczął się tak zwany okres reform. W tymże roku Franciszek I po długiej przerwie zwołał Zgromadzenie Narodowe. To właśnie na nim młody arystokrata, István Széchenyi, zaproponował ufundowanie Węgierskiej Akademii Nauk. Hrabia ofiarował na jej powstanie swój roczny dochód. Następnie sam stał się propagatorem progresywnych dążeń węgierskiej szlachty aż do lat czterdziestych XIX wieku. Jego projekty (budowa linii kolejowej, zaplanowanie i budowa pierwszego stałego mostu łączącego Peszt i Budę: Mostu Łańcuchowego) oraz ukazujące się prace miały duży wpływ na życie publiczne. W roku 1844 język węgierski stał się urzędowym w komitetach i Zgromadzeniu Narodowym, co z kolei miało negatywne konsekwencje w stosunkach z „budzącymi się” mniejszościami narodowymi.
Rozwijający się w okresie reform Peszt w znacznej części zyskał oblicze klasycystyczne dzięki projektom między innymi Pollacka, Hilda, Zitterbartha, ale ich twórczość dotrwała do dziś tylko we fragmentach. W 1846 roku István Széchenyi w dziele o tytule Peszteńske kurz i błoto wyraził pragnienie, żeby architektura miasta była bardziej charakterystyczna, a nie tylko kopiowała inne wzorce. Ponieważ tekst ukazał się dopiero w 1860 roku, jego przemyślenia nie zyskały szerszego oddźwięku.
NARODOWY ROMANTYZM W PRACACH FRIGYESA FESZLA
Frigyes Feszl pochodził z peszteńskiej rodziny niemieckich patrycjuszy (1821-1884). Po ukończeniu gimnazjum pijarów oraz terminowaniu cechowym pracował u Józsefa Hilda jako czeladnik. W 1839 roku, po odwiedzeniu Wiednia i Salzburga, wyjechał do Monachium, gdzie zapisał się do Akademii Sztuk Pięknych, zostając uczniem Friedricha Gärtnera, mistrza monachijskiego stylu arkadowego. Feszl po obejmujących Niemcy i północne Włochy podróżach spędził dłuższy czas w Paryżu, odwiedzał też Wenecję. W 1844 roku wrócił do ojczyzny i wszedł do spółki Lipóta Kausera oraz urodzonego w Koszycach Károlya Gerstera. Na podstawie ich planów wybudowano wiele kamienic, willi oraz budynków użyteczności publicznej. Feszl wziął udział w rozpisanym w 1845 roku konkursie na projekt parlamentu w Peszcie.
Głównym dziełem Feszla jest peszteńskie Vigadó (1859-1865), wzniesione na miejscu klasycystycznego budynku strawionego przez pożar podczas walk w 1849 roku. Figury tańczących postaci oraz rzeźbiarskie zdobienia przedstawiające głowy królów na głównej fasadzie są zwrócone ku Dunajowi. Nad arkadowym krużgankiem znajduje się sala balowo-koncertowa. Wystrój wnętrz, żyrandole oraz inne elementy wyposażenia (w tym część dekoracji malarskich) to także prace Feszla, podczas gdy freski – między innymi Uczta Attili, Uczta weselna króla Macieja – wyszły spod pędzla cenionych wówczas malarzy: Karolya Lotza i Móra Thana. Architektura i wystrój Vigadó swobodnie i oryginalnie łączą wpływy bizantyjskie z islamskimi, formy gotyckie z Rundbogenstil i węgierskim romantyzmem. Ówcześni nazywali Vigadó „wykutą w kamieniu czardą”.
Feszl w nieurzeczywistnionym planie jednego z typowo węgierskich budynków zamiast kolumn umieścił kariatydy przedstawiające ubrane w węgierskie stroje chłopki i pasterzy. Młodszy kolega architekta, Béla Ney, napisał o Feszlu: „Przekonaniem jego było to, że węgierski dom z gankiem jest motywem w pełni ukształtowanym architektonicznie i jeżeli od tego rozpoczniemy, za wzór mając architekturę z Węgier, stworzenie węgierskiego stylu architektonicznego nie będzie utopią”.
WĘGIERSKI JĘZYK FORMY I ÖDÖN LECHNER
Młodszy o generację od Feszla Ödön Lechner (1845-1914) urodził się w Peszcie, dokąd jego przodkowie dotarli z Kismarton (dzisiejszego Eisenstadt, Austria) pod koniec XVII wieku. Z architekturą Lechner zetknął się po raz pierwszy jako dziecko, w cegielni swojego ojca. Ukończył Politechnikę w Budzie. Z inspiracji swojego nauczyciela, Antala Szkalnitzkyiego, kontynuował naukę w Berlinie. W rozsławionej przez Schinkla Bauakademii kształcił się z innymi młodymi architektami o charakterystycznych niemieckich nazwiskach, jak Alajos Hauszmann i Gyula Puntzman (Pártos). Z uwagi na ich zachowanie zapamiętano ich tam jako „dzikich Węgrów”; studia odbył w latach 1866-1868. Po powrocie do Pesztu współpracował z Gyulą Pártosem. W 1874 roku przystał na propozycję młodego Francuza interesującego się muzyką węgierską i wyjechał z nim do Paryża, żeby podjąć pracę w biurze jego ojca, Clementa. Pracowali tam głównie nad renowacjami, przebudowami i rozbudowami pałaców. Zainteresowanie Lechnera wzbudził francuski wczesny renesans: „powstała cudowna mieszanka, z której prawdziwy renesans wykrystalizował się dopiero później. Ale właśnie to krzyżowanie, prymitywizm początków najbardziej mnie interesują, bo wzbudziło to we mnie pytanie, czy nie można by dzisiaj, właśnie przez takie krzyżowanie, położyć podwalin pod powstanie nowego stylu?” – pisał we wspomnieniach. Po powrocie do domu realizował znaczące zamówienia, zaprojektował wiele budynków w duchu francuskim. Eksperymentując z formą, był też skłonny do stosowania nowych materiałów i rozwiązań technicznych, na przykład powiązanych struktur żelaza i szkła, ceramiki budowlanej. W latach osiemdziesiątych XIX wieku nawiązał kontakt z Vilmosem Zsolnayem, producentem ceramiki z Peczu (Pécs), który stał się jego stałym dostawcą. Do budynków będących fantazyjnymi pomysłami Lechnera zapewniał stałe dostawy lakierowanych dachówek i pirogranitu, z którym przeprowadzano eksperymenty w fabryce. W 1889 roku odbyli razem podróż do Londynu, żeby przestudiować przykłady dzieł wschodnioazjatyckiej ceramiki w muzeum w South Kensington (Muzeum Wiktorii i Alberta). W międzyczasie ukazały się prace Józefa Huszki o węgierskiej ornamentyce ludowej, w których autor podkreślał jej wschodnie korzenie. Może właśnie dlatego wschodni w formie jest gmach Muzeum i Szkoły Rzemiosła Artystycznego (1891-1996) z orientalizującą kopułą, wytłoczoną kolorową ceramiką w przedsionku oraz szklano-żelazną arkadą głównej sali z motywami mongolskimi. W latach 1896-1899 Lechner wybudował siedzibę Muzeum i Instytutu Geologii. Podtrzymywana przez Atlasów kula ziemska na niebiesko glazurowanym dachu oraz ceramika na fasadzie wskazują wyraźnie na funkcję budynku. Szczytem kariery Lechnera były lata 1900-1901, kiedy to wybudowano budynek Królewskiej Pocztowej Kasy Oszczędności, na którego fasadzie pirogranitowe pszczoły wspinają się w kierunku znajdujących się na gzymsie żółtych barci. Późnorenesansowy, lambrekinowy świat form pochodzących z Górnych Węgier – który następnie pojawia się również w Polsce – pozwolił Lechnerowi używać swojej fantazji. Mieczysław Treter zauważa, że Ludwik Wojtyczko – architekt krakowskiego Domu Czynciela – jeździł do Budapesztu, gdzie mógł widzieć prace Ödöna Lechnera i możliwe, że budynek Pocztowej Kasy Oszczędności miał na niego pewien wpływ. Ciekawe są jeszcze malownicze wysokie dachy z pojawiającymi się na nich motywami zwierzęcych głów: podobne zdobią naczynia znalezione podczas wykopalisk w Nagyszentmiklós, przypisywane Węgrom z okresu zajęcia ojczyzny i przechowywane obecnie w Wiedniu. Na dachach pojawiają się również formy wijących się, niemal abstrakcyjnych smoków. Po roku 1900 już rzadziej zlecano Lechnerowi prace, w konkursach zaczęły zwyciężać inne pomysły, które można zaklasyfikować jako architekturę konserwatywną. W latach dziewięćdziesiątych wśród członków młodej generacji twórców pojawiło się wielu jego naśladowców. Przyjaciele chcieli założyć szkołę mistrzowską pod kierownictwem Lechnera, ale państwowa administracja nie wsparła tego przedsięwzięcia.
Następcy Lechnera cieszyli się coraz większym zaufaniem i w konsekwencji odnową architektoniczną objęli takie miasta, jak Kecskemét, Nagyvárad (dzisiaj Oradea, Rumunia), Marosvásárhely (dzisiaj Târgu Mureş, Rumunia), Szabadka (dzisiaj Subotica, Serbia). W tej ostatniej dwa wyraziste budynki wzniosła para architektów Komor−Jakab (Marcell Komor 1858-1944, Dezső Jakab 1864-1932): secesyjną synagogę z rozetami, kopułą oraz narożnymi wieżami, a także wysoki, secesyjnie zdobiony ratusz z wieżą (1907-1910), którego aulę zdobią witraże Miksy Rótha. Lechner jeden z ciekawszych projektów przygotował później dla Kecskemét: projekt wieży ciśnień wiązał budynek z konnym posągiem Franciszka II Rakoczego w jednej osi. Sformułowana w sposób artystyczny nowa funkcja spotyka się tu z potrzebą upamiętnienia historii.
Specyficzny geniusz Lechnera zaowocował nową interpretacją takich motywów, jak górnowęgierski późny renesans, ludowa ornamentyka, motywy wschodnie. Wykorzystywał nowe rozwiązania techniczne, malarsko komponując, wyruszył od historyzmu do bram secesji. Zaproponowana przez niego synteza sztuk (Gesamtkunstwerk) miała wyzwoleńczy wpływ na nowe pokolenia. On sam bywa porównywany z wiedeńskim mistrzem całego pokolenia architektów, Ottonem Wagnerem, tyle że Wagner był międzynarodowy i racjonalny, Lechner natomiast − narodowy i malarski.
U schyłku życia, w 1906 roku, sformułował swoje credo, które było parafrazą naczelnego hasła Széchenyiego „Węgier nie było, ale będą”: „Węgierskiego języka form nie było, ale będzie”. Napisał tam: „węgierski styl narodowy niewątpliwie należy do narodu Węgier […], my musimy się tylko nauczyć węgierskiego stylu ludowego niczym języka […], musimy nauczyć się zasad, musimy zagłębić się we własną duszę, ażebyśmy w przyszłości jak kulturalni ludzie zanieśli ducha form i zakorzenili go w dzisiejszych czasach, w rozwiniętych, monumentalnych architektonicznych zadaniach…”.
FORMA ARTYSTYCZNA W ŻELBECIE
István Medgyaszay (1877-1959) urodził się w Budapeszcie. Po zakończeniu nauki w szkole zawodowej oraz maturze zdobył dzięki projektowi bramy stypendium na wiedeńskiej Akademii Sztuk Pięknych ufundowane przez Stowarzyszenie Węgierskich Inżynierów i Architektów. Został tam wychowankiem Ottona Wagnera. Medgyaszay jest jedynym znaczącym węgierskim architektem, który ukończył tę uczelnię w międzynarodowym gronie i modernistycznym duchu. Co ciekawe, stamtąd wywodził się także ojciec współczesnej czeskiej architektury, Jan Kotěra, oraz największa postać słoweńskiej architektury, Jože Plečnik. Spośród wielu projektów mistrzów z tej szkoły kilka prac Megdyszayego ukazało się w najbardziej znaczącym wiedeńskim czasopiśmie „Der Architekt”. Ostatnią pracą węgierskiego architekta z okresu wiedeńskiego jest plan Narodowego Panteonu, który miał być usytuowany na budapeszteńskiej Górze Gellerta. Miał się stać symbolem absolutyzmu Habsburgów; pierwotnie zamierzano postawić go na miejscu wybudowanej w latach 1850-1854 Cytadeli. Medgyaszay nadał mu kształt monolitu oraz zapożyczył detale od budynków mających wschodni charakter, środkowa część miała być zamykana przez ogromną węgierską koronę świętego Stefana, wejścia zaś miały strzec pomniki starowęgierskich jeźdźców.
W 1904 roku Medgyaszay zdobył dyplom Politechniki Budapeszteńskiej, później spędził nieco czasu w regionie Kalotaszeg niedaleko Kolozsváru (dziś Kluż w Rumunii), gdzie prowadził badania mające przygotować syntezę węgierskiej etnografii. Następnie udał się do wschodniego Siedmiogrodu, na Szeklerszczyznę, oraz do Kraju Zadunajskiego, gdzie zgłębiał tajniki rozwiązań konstrukcyjnych ludowej architektury. Nawiązał kontakt z twórcami kolonii artystycznej w Gödöllő, gdzie uczestniczył w budowaniu pierwszych willi. Badał wówczas artystyczne możliwości nowoczesnej architektury z żelbetu, dlatego też właśnie tę technologię poznawał w biurze Hennebique’a w Paryżu. Pierwszym wynikiem tych studiów był budynek teatru w Veszprém (1907-1908). Wygłosił nawet na ten temat wykłady pod tytułem O formie artystycznej żelbetu, w językach niemieckim (w Wiedniu) i francuskim (w Paryżu). Bardzo ciekawe są jego projekty architektury sakralnej: naśladujący w formie wież budownictwo Kalotaszegu kościół w Rárósmúlyad (dzisiaj Muľa na Słowacji), z centralnym dziedzińcem kościelnym oraz rzeźbami cherubinów na kopule.
Podczas pierwszej wojny światowej powierzono mu projekt pawilonu Austriackiej Wystawy Wojskowej we Lwowie. W ten sposób – co prawda używając tylko drewna i papy smołowej – mógł zrealizować projekt narodowego panteonu jako centralny pawilon wystawy. Przy czym tutaj kopułę wieńczyła nie węgierska, ale cesarska korona.
Medgyaszay, w przeciwieństwie do Lechnera, nie mógł się pochwalić następcami. Idąc swą drogą samotnie, łączył rozwiązania szkoły Wagnera (na przykład wystające gzymsy) z wpływami wschodu, konstrukcje ludowej architektury z możliwościami żelbetu. Jego międzywojenną twórczość charakteryzowało indywidualne podejście do świata architektury.
WĘGIERSKIE ARTS AND CRAFTS
Na początku XX wieku wykształciła się na Politechnice Budapeszteńskiej grupa architektów, którą zaczęto określać mianem „Młodych”. Wpływ na nią miał Frigyes Schulek, architekt węgierskiego neorenesansu oraz purysta ochrony zabytków. Grupa ta później za pośrednictwem angielskich czasopism oraz niemieckiego krytyka Hermanna Muthesiusa zachwycała się cudami architektury angielskiego ruchu odnowy rzemiosła Arts and Crafts. Ukazało się wówczas tłumaczenie na węgierski sławnej książki Johna Ruskina Kamienie Wenecji. Wielki wpływ na Młodych miał także fiński pawilon wystawy paryskiej, którego sukces nakierował uwagę węgierskich twórców na architekturę i sztukę Finlandii. Skandynawski przykład sugerował, że można stworzyć coś własnego, charakterystycznego. Poza zagranicznymi inspiracjami odnaleźli narodowe korzenie w Kalotaszegu i Szeklerszczyźnie, odkryte już zresztą przez artystów z Gödöllő, tak jak Polacy znaleźli narodowe źródła na Podhalu. Na politechnice „gorąco dyskutowaliśmy nad ówczesnymi źródłami europejskich sztuk plastycznych, o dążeniach architektów, objawieniach Belgów, Niemców, Austriaków i Węgrów, oraz o węgierskim stylu najbardziej nas pasjonujących Ödöna Lechnera i jego następców” – pisał we wspomnieniach Károly Kós (1883-1977).
W przeciwieństwie do Lechnera, Młodzi (między innymi Dénes Györgyi, Dezső Zrumeczky, Valér Mende, Béla Jánszky) nie chcieli stworzyć własnej architektury za pomocą stylizowanych ludowych motywów, ale zaadaptować ludową i wernakularną architekturę do miejskiej skali. Przykładem jest wszechstronna twórczość architekta, pisarza, grafika Károlya Kósa, który urodził się w banackim Temesvárze (dziś Timişoara w Rumunii). Kós od 1902 roku przez dwa lata był studentem inżynierii na Politechnice Budapeszteńskiej, później w latach 1904-1907 studiował architekturę. Już jako student publikował ze swoimi kolegami rysunki w różnych czasopismach dotyczących sztuk pięknych i architektury. Do tych publikacji należy rysunek z 1906 roku zatytułowany Domek na prowincji – próba w kierunku ludowości. Użycie materiałów oraz rozwiązania konstrukcyjne (kamień naturalny, drewniane bale i wysoki dach kryty gontem) wskazywały na kopiowanie architektury ludowej Szeklerszczyzny. Kós otrzymał stypendium z Ministerstwa Kultury na studiowanie sztuki ludowej Siedmiogrodu oraz architektury wiejskiej. Ówczesny minister, Elek Koronghy-Lippich, wspierał nie tylko kontakty fińsko-węgierskie (w tych latach Węgry odwiedził architekt Eliel Saarinen, malarz Akseli Gallén-Kállela, na Węgrzech osiadł rzeźbiarz Yrjö Liipola), ale też działalność Młodych, dzięki czemu tak wcześnie udało im się zdobywać ważne zlecenia.
Kós wraz z Janszkym zaprojektował kościół w Zebegény (1908-1909), z Györgyim zaś − budapeszteńską szkołę na ulicy Városmajor (1910-1911). W 1909 roku razem z Dezső Zrumeczkym zapewnili, że zaprojektują większość pawilonów odnawianego ogrodu zoologicznego w Budapeszcie. Jednym z emblematycznych przykładów jest, między innymi, ptaszarnia, której bryła oraz wysoka wieża na dachu miały przywoływać na myśl kościół z Kalotaszegu. W 1909 architekt zaprojektował również osiedle dla pracowników elektrowni w Marosvásárhely (Târgu Mureş w Rumunii), którego rozwiązanie wież wróci później w budynku Szeklerskiego Muzeum Narodowego w Sepsiszentgyörgy (Sfântu Gheorghe w Rumunii).
W tym samym roku zaprojektował i wybudował dla siebie dom na prowincji, w miejscowości Sztána w regionie Kalotaszeg (dzisiaj Stana, Rumunia). Wzajemne oddziaływanie podstawowych form geometrycznych (walec i graniastosłup) to najbardziej zrozumiały manifest architektury, regionalnego i współczesnego języka który wywodzi się z tektonicznej logiki średniowiecznej i architektury ludowej. Dom w Sztánie otaczają lasy i łąki, a z leżących za domem pagórków roztacza się niezrównana panorama.
Pomiędzy 1912 a 1913 rokiem zaprojektował i wybudował kościół kalwiński w Kolozsvárze, którego zielone, glazurowane dachówki z manufaktury Zsolnaya dobrze podkreślają niesymetrycznie skomponowany dach i elewacje. Neoromańskie okna i portale potwierdzają wpływ nauczycieli architektury średniowiecznej z politechniki oraz Frigyesa Schulka. Wnętrze, z arkadami wspartymi na przysadzistych kamiennych słupach, współgra z prostymi ławkami i tradycyjnym drewnianym sufitem z malowanymi kasetonami. Kós w czasie pierwszej wojny światowej dostał zadanie wykonania części prac przy dekoracji stolicy z okazji koronacji Karola IV, następnie spędził rok w Stambule i uczestniczył w powołaniu tam Instytutu Węgierskiego. Wynikiem tego jest poświęcone dziejom miejskim dzieło pod tytułem Stambuł (1918). Po pierwszej wojnie światowej Dénes Györgyi zdobył dla niego posadę w Szkole Rzemiosła Artystycznego, ale on wybrał powrót do Siedmiogrodu i pozostał w Rumunii, gdzie do lat sześćdziesiątych projektował, wydawał książki, udzielał się politycznie, stając się jedną z wiodących postaci kulturalnego życia siedmiogrodzkich Węgrów.
Starszy od Kósa o 14 lat Ede Wigand-Toroczkai (1869-1945) zaczynał działalność jako malarz, potem dopiero stał się znany głównie jako projektant mebli. Przygotowywał stylistykę wnętrz w biurze Imre Steindla, architekta budynku parlamentu w Budapeszcie. Od 1902 roku zajmował się architekturą ludową, później, pomiędzy 1907 a 1914 rokiem, wznosił nawiązujące do stylistyki świata Młodych budynki w Marosvásárhely i okolicach. W czasie pierwszej wojny światowej, po rosyjskiej inwazji zainicjował akcję odbudowy opuszczonych wsi. W tym celu przygotował projekt domu typu rusińskiego.
Wypada jeszcze wspomnieć prace Béli Lajty (Leitersdorfera) (1873-1920), który zdobywszy dyplom w Budapeszcie (1895), pobierał nauki w wielu krajach Europy: pracował z Alfredem Messelem, rok spędził w Anglii. Około 1900 roku otworzył biuro w stolicy Węgier i przez kilka lat był pod dużym wpływem Lechnera – brali razem udział w kilku architektonicznych konkursach. Później w jego dziełach uwidaczniały się też wpływy angielskie i fińskie; w drugiej dekadzie XX wieku mocno stylizował swoje prace, inspirując się nowoczesnym stylem niemieckim i austriackim. Jego projekty, zdradzające fascynację ludową ornamentyką, miały pionierskie znaczenie.
EPILOG
W latach dwudziestych XX wieku dominował neobarok, dopóki nie doszło do głosu nowoczesne, funkcjonalne myślenie lat trzydziestych. W tym samym okresie tworzyli naśladowcy Lechnera, Marcell Komor i bratanek Ödöna Lechnera, wskrzesiciel lambrekinowego świata renesansu, Jenő Lechner (1878-1962). Jego ścieżką szedł zarówno Medgyaszay, jak i Károly Kós; ten ostatni projektował przeważnie na terenie Siedmiogrodu. Bálint Szeghalmy, przesiedlony z Nagyváradu (dzisiejsza Oradea w Rumunii), zaszczepił świat formy ulubione przez Młodych w kościołach na prowincji. W latach dwudziestych w dalszym ciągu prowadzono rozpoczęty na początku wieku wiejski program budowy szkół, który kontynuował rozwiązania stylowe lat poprzednich. W drugiej połowie lat trzydziestych, między innymi pod wpływem ruchu pisarzy ludowych, wielu próbowało połączyć współczesne wówczas kierunki z ludową architekturą. W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych rozwijał się (szczególnie związany ze znanymi nazwiskami Imrego Makovecza oraz Csetego Györgya) ruch uznanej architektury organicznej. Jego korzenie można znaleźć w pracach Ödöna Lechnera, Károlya Kósa oraz Istvána Medgyaszayego.


Wybrana literatura:
• G. Éri, Z. Jobbágyi, Das goldene Zeitalter, Kunst und Gesellschaft in Ungarn 1896-1914, Budapest 1993.
• A. Gall, The Workshop of Károly Kós, Budapest 2000.
• Á. Moravánszky, Die Architektur der Donaumonarchie, Corvina 1988.
• Budapest 1890-1919 I’anima e le forme, ed. S. Polano, Milano 1981.
• Á. Moravánszky, Competing Visions, Aesthetic Inventions and Social Imaginations in Central European Architecture 1867-
-1918, Cambridge, Mass. − London 1998.
• J. Sisa, D.Wiebenson, The Architecture of Historic Hungary, Massachusetts 1998.

Artykuł w oryginale uzupełniały ryciny/zdjęcia, co pozwalało jeszcze lepiej zrozumieć temat.

Tekst ten ukazał się w kwartalniku o dobrej przestrzeni "AUTOPORTRET".
Czasopismo wydawane jest przez Małopolski Instytut Kultury i oscyluje wokół tematów architektury.
Często pojawiają się w nim tematy dotyczące rejonu Europy Środkowo-Wschodniej, nierzadko można przeczytać ciekawe artykuły dotyczące architektury Węgier.

[Ribizli]

Artykul bardzo wnikliwy i ciekawy. Dzieki!
Mysle. ze to jest dobry pomysl aby stworzyc oddzielny dzial "Architektura". A moze podzielic "Kulture" na dzialy jak Film, Teatr, Malarstwo, Architektura itp.? Ale decyzja oczywiscie nalezy do Admin.
Kultura to temat-rzeka i i moznaby to bardziej posegregowac aby latwiej bylo znalezc co kogo interesuje.

[fvg]

Pomysł bardzo dobry, ale jest jeszcze za wcześnie na jego realizację. Z czasem - gdy ilość tematów w tym dziale będzie większa - pomyślimy o takim rozwiązaniu. Tymczasem zwróćie uwagę, że wszystkich tematów w dziale Kultura jest łącznie 25. Nie ma sensu wyszczególniać podkategorii póki co.

A takst faktycznie wciągający. Dzięki za linka, Tudós!

[Ribizli]

Pomysł bardzo dobry, ale jest jeszcze za wcześnie na jego realizację. Z czasem - gdy ilość tematów w tym dziale będzie większa - pomyślimy o takim rozwiązaniu. Tymczasem zwróćie uwagę, że wszystkich tematów w dziale Kultura jest łącznie 25. Nie ma sensu wyszczególniać podkategorii póki co.

A takst faktycznie wciągający. Dzięki za linka, Tudós!

Dobry pomysl!

[Ribizli]

Wypracowana przez mistrzow Zsolnay technika eozinowa osiagnela swoja najwieksza popularnosc wlasnie w okresie secesji. Powstalo wtedy wiele niezwyklych obiektow sztuki uzytkowej z zastosowaniem tej techniki, ktorej tajemnica byla scisle strzezona.
Oto przyklad